อธิบายผังโครงสร้าง
๑) แสดงผังโครงสร้างกลอนหก ความยาว ๒ บท
๒) กลอน ๑ บท มี ๒ คำกลอน หรือ ๔ วรรค
๓) กลอน ๑ บาท มี ๖ คำ
๔) เส้นโยงภายในวรรค เรียกว่าสัมผัสใน
ส่วนเส้นโยงคำท้ายวรรค เรียกว่า
สัมผัสนอก
๕) กลอนยาว ๒ บทขึ้นไป ต้องเชื่อม
สัมผัสท้ายวรรคที่๔ไปยังคำท้ายวรรคที่ ๒      ของบทถัดไปเสมอ
๖) การเขียนกลอนหกให้ไพเราะ ต้องเพิ่มสัมผัสใน
ระหว่างคำที่ ๒ กับ ๓ อีก ๑ คู่  จากสัมผัสบังคับ
ปกติ ระหว่างคำที่ ๔ กับ ๕ สัมผัสในคู่แรกนี้
จะเป็นสัมผัสสระหรือพยัญชนะก็ได้ไม่บังคับ
ซึ่งต่างจากกลอนสุภาพ ที่ต้องเป็ฌนสัมผัสสระ
เท่านั้น

คำสัมผัสและเสียงท้ายวรรคของกลอนหก

ตัวอย่างสัมผัสใน

บทที่ ๑         บุหลัน วันเพ็ญ เด่นฟ้า
สิบห้า ค่ำเยือน เดือนสาม
มาฆะ บูชา สง่างาม
อาราม รุ่งรัตน์ ชัชวาลย์

บทที่ ๒      ระฆัง หงั่งเหง่ง เพลงพลิ้ว
โพธิ์หวิว ไหวรับ ขับขาน
สำเนียง เพียงมนต์ ดลมาน
ซาบซ่าน สุขล้ำ อำไพ …

คำหรือพยางค์ ที่มีเสียงสระคล้องจองกัน
ในบทกลอนเรียกว่า สัมผัส   แบ่งเป็น ๒ ชนิด
คือ สัมผัสนอกและ สัมผัสใน
โปรดดูตัวอย่าง บทที่ ๑ คำต่อไปนี้ …ฆัง
หงั่งเหง่ง เพลง… คำที่เน้นสีแดง คู่แรกเป็น
สัมผัสในคู่ที่เพิ่มขึ้นมาเพื่อเพื่อความไพเราะ
จะมีหรือไม่มีก็ได้ส่วนที่เน้นสีม่วงเป็นสัมผัสใน

ตัวอย่างสัมผัสนอก
บทที่ ๑         บุหลัน วันเพ็ญ เด่นฟ้า
สิบห้า ค่ำเยือน เดือนสาม
มาฆะ บูชา สง่างาม
อาราม รุ่งรัตน์ ชัชวาลย์

บทที่ ๒      ระฆัง หงั่งเหง่ง เพลงพลิ้ว
โพธิ์หวิว ไหวรับ ขับขาน
สำเนียง เพียงมนต์ ดลมาน
ซาบซ่าน สุขล้ำ อำไพ …

จากตัวอย่างเดิม   โปรดดูตัวอย่าง บทที่ ๑ ใหม่อีกครั้ง
คำต่อไปนี้ …ฟ้า ห้า สาม งาม  ราม   คราวนี้ตำแหน่งที่เน้น
สีแดงจะเปลี่ยนไป   เป็นคำท้ายวรรค ๑ สัมผัสกับคำที่ ๒
ของวรรคที่ ๒   และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ สัมผัสกับคำ
สุดท้ายของวรรคที่ ๓ และคำที่ ๒ ของวรรคสุดท้าย จุดที่ ๑
ต่อไปให้สังเกตคำว่า วาลย์ ท้ายวรรคที่ ๔ ของ
บทที่ ๑  จะส่งสัมผัสไปยังคำว่า ขาน ท้ายวรรคที่ ๒
ของบทที่ ๒ ตามกฎเกณฑ์ ของบทกลอน ที่มีความยาว
ตั้งแต่ ๒ บทขึ้นไป
ส่วนเรื่องเสียงท้ายวรรค การชิงสัมผัส สัมผัสซ้ำ
สัมผัสเลือน และสัมผัสทีฆะรัสสะ นั้น คงใช้หลักเกณฑ์
เดียวกันกับ  กลอนแปด

ตัวอย่าง กลอนหก

มาฆบูชารำลึก

บุหลันวันเพ็ญเด่นฟ้า
สิบห้าค่ำเยือนเดือนสาม
มาฆะบูชาสง่างาม
อารามรุ่งรัตน์ชัชวาลย์

ระฆังหงั่งเหง่งเพลงพลิ้ว
โพธิ์หวิวไหวรับขับขาน
สำเนียงเพียงมนต์ดลมาน
ซาบซ่านสุขล้ำอำไพ

สำรวมจิตน้อมพร้อมพัก
ตระหนักเคารพนบไหว้
ธูปเทียนเวียนร้อยมาลัย
น้อมใจรำลึกตรึกคุณ

ทรงค่ายิ่งใหญ่ไตรรัตน์
วิวัตน์โลกล้ำธรรมหนุน
ดับเข็ญเย็นฉ่ำค้ำจุน
ใบบุญโอบอ้อมน้อมนำ

รำลึกตรึกไปไกลโพ้น
ครั้งโคนป่าไผ่ใกล้ค่ำ
เมื่อครั้งเอกองค์ทรงธรรม
ตรัสย้ำโอวาทศาสดา

ประมวลพระธรรมคำสอน
แด่สงฆ์นิกรมากหน้า
ณ เพ็ญเดือนสามงามตา
เวียนมาพ้องกันวันนี้

เชิญเถิดผองเราชาวพุทธ์
ผ่องผุดบูชาสง่าศรี
ศรัทธากล้าล้ำ ... ทำดี
เชิดชี้ …ศานติ …นิรันดร์